روش تدریس بارش مغزی

شاید شما هم روش تدریس بارش مغزی یا طوفان فکری را شنیده باشید، اما برای استفاده از آن در تدریس خود و یا آگاهی از کاربردها و میزان اثربخشی آن در یادگیری دانش‌آموزان، به مطالعه بیشتری نیاز داشته باشید. در این مقاله ضمن توضیح کامل این روش، مراحل تدریس و کاربردهای آن را در تدریس خصوصی و یا آموزش های کلاسی به همراه مثال‌های مختلف بررسی کرده‌‌ایم تا آشنایی بهتر و بیشتری در مورد آن، به دست آورید.

روش تدریس بارش مغزی چیست؟

روش تدریس بارش مغزی (Brainstorming) که به آن روش یورش مغزی یا طوفان فکری نیز گفته می‌شود، یک استراتژی و تکنیک رایج در حل مساله و خلق ایده‌های مختلف است که با مشارکت و حضور فعال دانش‌آموزان انجام می‌شود. این روش تدریس در واقع، یک تکنیک خلاقیت فردی و نیز گروهی است که در آن از طریق تفکر آزاد، فهرستی از ایده‌ها و نظرات ارائه شده توسط دانش‌آموزان فارغ از خوب یا بد بودن آن‌ها، جمع‌آوری شده و پس از آن با کمک مدرس، جمع‌بندی نهایی صورت می‌گیرد.

مراحل تدریس به روش بارش مغزی

روند اجرای روش تدریس بارش مغزی شامل مراحل زیر است که با دانستن و شناختن آن‌ها، بهتر می‌توانید این روش تدریس را در کلاس‌های خود مورد استفاده قرار دهید:

• مرحله اول: بیان موضوع

در مرحله اول روش تدریس بارش مغزی لازم است موضوع تدریس را به شکلی کوتاه و دقیق بیان کرده تا ضمن معرفی عنوان مورد نظر، ذهن دانش‌آموزان را درگیر کنید. در این مرحله لازم است از توضیحات اضافی و جهت‌دهی به موضوع خودداری کرده تا نظرات و ایده‌پردازی‌ها محدود نشوند. برای مطرح کردن موضوع مورد بحث می‌توانید از یک سوال جالب، تصویر یا عکس، فعالیت علمی و … استفاده کرده و هیجان لازم برای ادامه بحث را در دانش‌آموزان ایجاد کنید. همچنین لازم است موضوعی که در روش تدریس بارش مغزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، برای دانش‌آموزان قابل فهم و ملموس بوده و اطلاعات مختصری در مورد آن داشته باشند.

• مرحله دوم: گروه‌بندی دانش‌آموزان

در مرحله بعد، دانش‌آموزان را به شیوه مناسبی گروه‌بندی کرده و سعی کنید در هر گروه، افراد با ویژگی‌ها و روحیات مختلف وجود داشته باشند. بیشتر بودن تعداد اعضای هر گروه سبب بیشتر شدن تعداد ایده‌ها و نظرات شده اما از طرف دیگر نیز، تعداد افراد هر گروه باید مناسب و قابل مدیریت باشد.

• مرحله سوم: تعیین نقش دانش‌آموزان در گروه

نقش دانش‌آموزان را در گروه‌ها مشخص کرده و یک نفر را به عنوان سرگروه تعیین کنید تا ضمن مدیریت زمان، ایده‌ها را به سرعت نوشته و یادداشت کند.

• مرحله چهارم: توضیح قوانین و باید و نبایدها

در این مرحله سعی کنید دانش‌آموزان را با قواعد کلی بارش فکری آشنا کرده و برای آن‌ها توضیح دهید که با تفکر آزاد و بدون نگرانی بابت خوب یا بد بودن ایده‌های خود، نظرات‌شان را مطرح کرده و بر کمیت ایده‌ها و بیشتر بودن تعداد آن‌ها تمرکز کنند.

• مرحله پنجم: جمع‌بندی و ارزشیابی ایده‌ها

در مرحله پایانی لازم است تمام ایده‌ها و پیشنهادات را جمع‌آوری کرده و با همکاری و مشارکت دانش‌آموزان آن‌ها را مورد نقد و بررسی قرار دهید تا از این طریق بتوانید بهترین ایده یا پیشنهاد را انتخاب کرده و جمع‌بندی نهایی را انجام دهید.

مزایای روش تدریس بارش مغزی

روش تدریس طوفان فکری به عنوان یک روش خلاق و موثر در بین انواع روش تدریس، با مشارکت و حضور فعال دانش‌آموزان انجام شده و مزایای متعدد دیگری نیز دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته‌ایم:

• دانش‌آموز محور بودن
• رشد خلاقیت گروهی در کنار خلاقیت فردی
• رشد مهارت‌ها و توانایی تولید ایده‌های موثر
• تقویت روحیه همکاری گروهی در دانش‌آموزان
• یادگیری حل مساله برای داشتن زندگی اجتماعی موفق در آینده

کاربرد روش تدریس بارش مغزی

روش تدریس بارش مغزی (که اثرگذاری  آن بر پرورش مهارت های حل مساله دانش‌آموزان در تحقیقات و پژوهش‌های انجام شده به اثبات رسیده است)، افزون بر مدرسان خلاقیت، از سوی متخصصان آموزش و پرورش نیز به عنوان روش تدريس حل خلاق مسائل معرفی و تایید شده است. چرا که در این روش تدریس، دانش‌آموزان تلاش می‌کنند به جای یاد گرفتن راه حل مسائل، به روش‌های خلاقانه‌ای برای حل آن دست پیدا کنند. این روش تدریس برای دروس و موضوعات مختلفی کاربرد داشته که در ادامه به برخی از آن‌ها پرداخته‌ایم:

روش تدریس بارش مغزی در ریاضی

روش تدریس بارش مغزی در ریاضی نیز به شکل‌های متفاوتی مورد استفاده قرار گرفته و برای تغکر خلاقانه و تشویق دانش‌آموزان برای پیدا کردن راه‌حل‌های مختلف، کاملا موثر است. در اینجا از روش بارش مغزی برای تدریس مبحث مساحت اشکال هندسی استفاده کرده‌ایم تا با بررسی این مثال، بتوانید با نحوه استفاده از این روش در تدریس ریاضی آشنایی بیشتری پیدا کنید.

مثال روش تدریس بارش مغزی در ریاضی

در ابتدا معلم سوالاتی در زمینه محاسبه مساحت اشکال هندسی مطرح کرده و از دانش‌آموزان می‌خواهد با در نظر گرفتن یک شکل هندسی خاص مانند مستطیل، در مورد نحوه محاسبه مساحت آن فکر کنند. سپس دانش‌آموزان به گروه‌های کوچک تقسیم شده و یک نفر در هر گروه، مسئولیت سرگروهی و نوشتن نظرات را بر عهده می‌گیرد. در مرحله بعد لازم است قوانین کلی بارش فکری را به صورت مختصر برای دانش‌آموزان توضیح داده و تاکید کنید که هر ایده و نظری را بدون در نظر گرفتن درست یا غلط بودن آن مطرح کرده و نگرانی از این بابت نداشته باشند. پس از جمع‌آوری و یادداشت کردن تمامی پیشنهادات و ایده‌ها، آن‌ها را با کمک دانش‌آموزان بررسی کرده و با دلایل علمی، ایده‌های درست را از نادرست جدا و دسته‌بندی کنید. بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌های ایده‌های مطرح شده به درک عمیق‌تر مفاهیم در دانش‌آموزان کمک می‌کند. در ادامه نیز با جمع‌بندی مطالب گفته شده، روش صحیح محاسبه مساحت مستطیل را برای دانش‌آموزان توضیح دهید.

روش تدریس بارش مغزی در علوم

روش تدریس بارش مغزی در درس علوم ابتدایی، یک روش موفق و خلاقانه بوده که با تحریک کنجکاوی دانش‌آموزان، به آن‌ها کمک می‌کند تا سوالات و ایده‌های خود را درباره موضوعات مختلف مطرح کرده و همچنین آن‌ها را به کاوش بیشتر تشویق می‌کند. بارش مغزی در تدریس مباحث علمی درس علوم مانند بررسی چرخه آب، فرایند فتوسنتز و …، دانش‌آموزان را با روش‌ها و چالش‌های مختلف برای بررسی یک مساله علمی آشنا کرده و برای ارائه راه‌حل‌های خلاقانه به آن‌ها کمک می‌کند.

مثال روش تدریس بارش مغزی در علوم

برای درک بیشتر روش تدریس بارش مغزی در علوم، موضوع حفاظت از محیط زیست را به عنوان مثال، با یکدیگر بررسی می‌کنیم. معلم در ابتدا موضوع حفاظت از محیط زیست و اهمیت آن را مطرح کرده و به دانش‌آموزان توضیح می‌دهد که هدف این جلسه، خلق و ایجاد ایده‌های جدید و خلاقانه برای کمک به محیط زیست است. پس از گروه‌بندی دانش‌آموزان و تعیین نقش اعضای هر گروه، معلم به توضیح قوانین بارش مغزی پرداخته و توضیح می‌دهد که در مرحله اول، هیچ انتقادی مطرح نشده و همه ایده‌ها قابل قبول هستند. سپس دانش‌آموزان، نظرات خود را ارائه داده و ممکن است نظراتی را مانند کاهش مصرف پلاستیک، تفکیک و بازیافت زباله‎‌ها، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش مصرف آب و … مطرح کنند. در پایان نیز، معلم و دانش‌آموزان در مورد ایده‌های مطرح شده به بحث و تبادل نظر پرداخته و ایده‌های مناسب و کاربردی را مشخص خواهند کرد.

روش بارش مغزی برای تدریس علوم ابتدایی بسیار مناسب و کاربردی بوده و دانش‌آموزان را به کاوش و تحقیق بیشتر تشویق می‌کند. بررسی چرخه آب، فرایند فتوسنتز ، حفاظت از محیط زیست و … از جمله موضوعات مناسب برای تدریس به روش بارش مغزی هستند.

روش تدریس بارش مغزی در ابتدایی

بارش مغزی به عنوان یک روش تدریس ابتدایی با ایجاد فضای یادگیری بدون ترس از قضاوت، به رشد و پرورش خلاقیت، مهارت حل مساله و تفکر انتقادی در دانش‌آموزان کمک کرده و به آن‌ها اجازه می‌دهد تا ایده‌های خود را بدون ترس از انتقاد مطرح کنند. استفاده از روش تدریس بارش مغزی در ابتدایی همچنین موجب تقویت روحیه همکاری گروهی در دانش‌آموزان و ارتقای مهارت‌های حل مساله در کودکان خواهد شد.

جمع‌بندی

روش تدریس بارش مغزی، یورش مغزی یا طوفان فکری، یکی از روش‌های تدریس خلاقانه است که با تمرکز بر تفکر آزاد و بدون در نظر گرفتن خوب یا بد بودن نظرات، موجب خلق ایده‌های جدید و جذاب خواهد شد. مراحل اجرای روش تدریس بارش مغزی نیز عبارت است از:

• بیان موضوع آموزشی
• گروه‌بندی دانش‌آموزان
• مشخص کردن سرگروه‌ها
• توضیح قوانین کلی و باید و نبایدها
• جمع‌بندی و ارزشیابی ایده‌ها