روش تدریس بدیعه پردازی یکی از روش‌های تدریس تاثیرگذار و جذاب است که بر خلاف روش‌های تدریس سنتی به مشارکت فعال دانش‌آموزان نیاز داشته و ضمن یادگیری عمیق و موثر، تاثیر بسزایی در پرورش قوه خلاقیت آنان خواهد داشت. در این مقاله پس از معرفی مراحل روش تدریس بدیعه پردازی، مثال‌های مختلفی برای استفاده از آن در موضوعات مختلف درسی، مفاهیم درس علوم و … پرداخته‌ایم تا به خوبی با این روش تدریس، آشنا شوید.
فهرست محتوا
مراحل اجرای روش تدریس بدیعه پردازی
مثال برای روش تدریس بدیعه پردازی
روش تدریس بدیعه پردازی چیست؟
روش تدریس بدیعه پردازی از جمله شیوه‌های تدریس فعال و خلاقانه بوده که توسط ویلیام گوردون و دستیارانش به منظور ارتقای خلاقیت و بر اساس استفاده از قیاس‌ها طراحی شده است. بر اساس نظر گوردون، خلاقیت امری ذاتی و یا اسرارآمیز نبوده و می‌توان از طریق آموزش دیدن، آن را پرورش داد و یاد گرفت. بدیعه پردازی همان‌گونه که از نام آن مشخص است، فرصتی برای ابتکار و نوآفرینی بوده و هدف از آن، شكستن سد قواعد و زمینه‌های ذهنی قبلی و ایجاد راه‌حل‌ها و نگرش‌های جدید برای حل مسائل است.
روش تدریس بدیعه پردازی با استفاده از قیاس‌های مستقیم و غیر مستقیم، موجب رشد و پرورش خلاقیت دانش‌آموزان شده و از آنان می‌خواهد خود را به جای مفهوم یا موضوع مورد نظر قرار داده و رفتار یا احساسات خود را بیان کنند.
مراحل اجرای روش تدریس بدیعه پردازی
اجرای روش تدریس بدیعه پردازی شامل مراحل زیر است:
- توصیف موضوع یا شرایط موجود: مرحله اول روش بدیعه پردازی، توصیف و تشریح موضوع، مفهوم یا شرایط حاضر است که در آن، دانش‌آموزان با کمک و هدایت معلم خود، بحث و تبادل نظر می‌کنند.
- قیاس مستقیم: در این مرحله، معلم می‌کوشد با استفاده از موارد آشنا برای دانش‌آموزان، مفهوم جدید و ناآشنا را به آنان معرفی کرده و آن را ملموس‌تر سازد. به همین منظور، معلم از دانش‌آموزان خود می‌خواهد تا مفهوم مورد نظر را به چیزی تشبیه کرده و یا آن را توصیف کنند.
- قیاس شخصی: مرحله بعد در روش تدریس بدیعه پردازی، قیاس شخصی است که کمک می‌کند دانش‌آموزان، خود را به جای مفهوم مورد نظر گذاشته و احساس نزدیکی و همدلی بیشتری با آن داشته باشند. در واقع، قیاس شخصی بین خود و مفهوم انتخاب شده کمک می‌کند تا فرد یادگیرنده، خود را درون این مقایسه قرار داده و از طریق آن، احساسات، تمایلات و انگیزه‌های خود را بیان کند و به همین خاطر، تاثیر بالایی در رشد و پرورش خلاقیت شخصی خواهد داشت.
- قیاس تعارض فشرده: در این مرحله، معلم از دانش‌آموزان خود می‌خواهد، جواب‌ها و توصیفات خود را مرور و بازنگری کرده و عبارات و مفاهیم متضاد را انتخاب کنند. هدف از این مرحله در واقع، پیدا کردن کلمات و تعاریف متضاد و مخالف است که موجب خلق ایده‌های نو و جدید می‌شود.
- توصیف خلاق: در این مرحله، دانش‌آموزان بهترین توصیف را در بین قیاس‌های مطرح شده، انتخاب کرده و تلاش می‌کنند با استفاده از آن‌ها، موضوع یا مفهوم مورد نظر را به شیوه‌ای خلاقانه توصیف کنند.
مثال برای روش تدریس بدیعه پردازی
برای درک بهتر روش تدریس بدیعه پردازی، بهتر است به یک مثال در مورد آن بپردازیم و با استفاده از آن، بیشتر آشنا شویم. مرحله اول روش تدریس بدیعه پردازی، توصیف موضوع یا شرایط موجود است. می‌توانید به عنوان مثال از دانش‌آموزان خود بخواهید، کتاب را توصیف کرده و آن را تشبیه کنند. دانش‌آموزان ممکن است جواب‌های مختلفی برای این سوال داشته و حتی کتاب را یک دوست خوب و مهربان بدانند. در مرحله بعد و قیاس شخصی، می‌توانید از آن‌ها بخواهید خود را به جای کتاب قرار داده و احساسات خود را بیان کنند و یا کتاب را در ذهن خود، مانند یک انسان فرض کرده و آن را به عنوان یک انسان توصیف کنند. در این مرحله، دانش‌آموزان ممکن است کتاب را به عنوان یک دوست دانا، یک انسان مهربان و خیرخواه، یک انسان شیرین زبان و خوش بیان توصیف کرده و یا حتی آن را انسانی دانشمند یا مسلط به زبان‌های مختلف بدانند. دانش‌آموزان برای بیان احساسات خود از زبان کتاب ممکن است بگویند:
- من غذای روح انسان‌ها هستم.
- من می‌خواهم یار مهربان و دوست همیشگی انسان‌ها باشم.
- طرح جلدهای مختلف، لباس‌های رنگارنگ من است که به تن دارم.
- من قصه‌های تلخ و شیرین تمام طول تاریخ را برای انسان‌ها بازگو می‌کنم.
- و …
در مرحله بعد و قیاس تعارض فشرده، باید توصیفاتی که بیشترین تضاد را انتخاب کرده و از میان آن‌ها، به توضیح بیشتر مفهوم مورد نظر بپردازید. تضادهایی مانند: دوست و دشمن، دانایی و جهل، تلخ و شیرین و … . در مرحله آخر یا توصیف خلاق نیز، لازم است تمام توصیفات و نظرات ارائه شده را جمع‌بندی کرده و به کمک دانش‌آموزان، بهترین توصیف خلاقانه را انتخاب کنید.
روش تدریس بدیعه پردازی در علوم
روش تدریس بدیعه پردازی در دروس مختلف ابتدایی و حتی درس علوم نیز کاربرد داشته و می‌تواند درک بهتر و عمیق‌تری از مفاهیم درسی در دانش‌آموزان ایجاد کند. فرض کنید به عنوان مثال، برای تدریس مفهوم تبخیر با استفاده از این روش می‌توانید با طرح یک سوال ذهن دانش‌آموزان را درگیر کرده و از آنان بخواهید تبخیر را توصیف و تشبیه کنند. دانش‌آموزان، نظرات مختلفی داشته و ممکن است تبخیر را به یک گردباد، فرار كردن پرنده‌ها از قفس، باز شدن درب نوشابه‌های گازدار و … تشبیه کنند. در مرحله بعد برای استفاده از قیاس مستقیم، می‌توانید از آنان بخواهید خود را به جای مولکول‌های آب سطح مایع که گرم شده‌اند، قرار داده و در مورد عکس‌العمل خود توضیح دهند. سپس پاسخ دانش‌آموزان را به عنوان قیاس‌های مستقیم، بر روی تخته نوشته تا در مراحل بعد بتوانید از آن‌ها استفاده کنید. قیاس‌های مستقیم دانش‌آموزان ممکن است مواردی نظیر جملات زیر باشد:
- به جايي می‌رفتم كه كسی نزديكم نباشد و از همه دوری می‌کردم.
- به هوا می‌رفتم و هرچه بر سرم می‌زدند، باز هم به راه خود ادامه می‌دادم.
- مثل یک ماهی که همیشه به دنبال راهی برای رسیدن به اقیانوس بوده، برای دیدن هوا راهی می‌شدم.
- به بالا می‌رفتم و وقتی احساس سرما و تنهایی می‌كردم، دوباره برمی‌گشتم.
در مرحله بعد یعنی قیاس تعارض فشرده نیز، از دانش‌آموزان بخواهید کلمات یا عبارات متضاد را انتخاب کنند. تضادهایی مانند سرد و گرم، جاذبه و دافعه، دور و نزدیک و … که کمک می‌کند به توصیفات جدید و درک بهتری از مفهوم ارائه شده دست پیدا کنید.
تاثیر روش تدریس بدیعه پردازی
در روش تدریس بدیعه پردازی بر خلاف شیوه‌های سنتی تدریس که در آن، یادگیری تنها بر اساس شنیدن مطالب درسی از زبان مدرس و حفظ طوطی‌وار این مطالب صورت می‌گیرد، از توصیف، تشبیه و قیاس استفاده شده و کمک می‌کند فراگیر در فرآیند یادگیری، مشارکت و حضور فعالی داشته باشد. روش تدریس بدیعه پردازی افزون بر تاثیر بسزایی که در رشد و پرورش مولفههای خلاقیت شامل سیالی, ابتکار, بسط و انعطاف پذیری در فراگیران دارد، به افزایش یادگیری و پیشرفت تحصیلی آنان کمک خواهد کرد.
روش تدریس بدیعه پردازی همچنین منجر به تقویت مهارت حل مساله در دانش‌آموزان شده و سبب می‌شود آنان، زاویه دید بهتر و گسترده‌تری نسبت به مسائل مختلف داشته باشند.
جمع بندی
روش تدریس بدیعه پردازی از مراحل مختلفی شامل توصیف موضوع یا مفهوم، قیاس مستقیم، قیاس شخصی، قیاس تعارض پیشرفته و توصیف خلاق تشکیل شده است که تمامی این مراحل، با مشارکت دانش‌آموزان و فراگیران صورت می‌گیرد. در این روش تدریس پس از تشبیه یا توصیف موضوع یا مفهوم مشخص شده (توصیف و قیاس مستقیم)، دانش‌آموزان خود را به جای آن مفهوم قرار داده و ضمن احساس نزدیکی و همدلی بیشتر، احساسات و تمایلات خود را ابراز می‌کنند (قیاس شخصی). سپس دانش‌آموزان با انتخاب کلمات و عبارات متضاد (قیاس تعارض پیشرفته) درک بهتری از موضوع پیدا کرده و در نهایت نیز بهترین توصیف را به عنوان توصیف خلاق، ارائه خواهند داد.
بدون دیدگاه